Reint Jan Renes is lector Crossmediale Communicatie in het Publieke Domein en blogt op deze plek maandelijks over zijn vakgebied. Ditmaal:
Weet jij hoe een fiets werkt? Kans is groot dat je geneigd bent te denken van wel. Iets met pedalen, een ketting en een stuur. Been there, done that. Maar een studie van de psycholoog Lawson suggereert anders. Lawson vroeg mensen om een fiets te tekenen. Vrijwel iedereen maakte er een potje van, ook mensen die dagelijks op een fiets zaten. Voordat jij nu denkt ‘wat een sukkels’: pak nu een stift en teken zelf een fiets. Valt best tegen, niet? Of leg eens uit aan iemand hoe de wc werkt waar je iedere dag op zit. Ook best lastig, toch?
Deze vooringenomenheid – dat we denken de dagelijkse dingen om ons heen te snappen, veel beter dan we feitelijk doen – wordt de ‘illusion of explanatory depth’ genoemd. Deze overmoedige vooringenomenheid neemt nog ernstiger vormen aan wanneer we zaken om ons heen zonder feitenkennis gaan verklaren. We leggen dolgraag uit aan anderen hoe het allemaal precies zit.
Verklaringen hebben echter verschillende dieptelagen. Je weet misschien dat een fietsketting aan de pedalen vastzit (een vrij oppervlakkige verklaring voor hoe een fiets werkt), maar de kans is groot dat je bijvoorbeeld niet weet hoe een fiets van versnelling wisselt (een diepere verklaring) of hoe een rem werkt. Iets herkennen of beschrijven is fundamenteel anders dan het daadwerkelijk begrijpen en kunnen verklaren hoe het werkt. Niet voor niets brengen we onze fiets naar de fietsenmaker als er iets serieus stuk is.
We zien deze overmoedigheid overal om ons heen. Of het nu gaat om de afschaffing van de dividendbelasting, de #metoo-discussie of het jaarlijkse zwartepietendebat: zonder dat we ons er echt in verdiepen, weten we precies hoe het zit. Immers, we betalen zelf ook belasting, zijn zelf ook een man/vrouw en vieren al jarenlang Sinterklaas. We weten dus waar we over praten. Helaas is dit precies de reden dat we geen steek verder komen.
We hebben veel meer nieuwsgierige fietsenmakers nodig die met gedetailleerde kennis naar lastige vraagstukken kijken. Professionals die niet alleen weten dat een fiets pedalen heeft, maar ook weten hoe een fietsversnelling werkt.
